In de aanloop naar burn-out wordt vaak gewezen op cynisme over het werk en vermoeidheid. Het loop allemaal niet zo lekker en je hebt eigenlijk geen zin meer in het gezeur van collega’s, vergaderingen, mede-studenten, opdrachten en wat dies meer zij. Ook zou je je voortdurend moe moeten voelen, wijzend op toenemende uitputting van lichaam en geest.
Maar een deel van de mensen die in een burn-out terecht komen hebben helemaal geen last van vermoeidheid en hebben nooit iets gemerkt van uitputting. Het kan zomaar gebeuren dat —afgezien van wat gapen of de ogen graag dicht willen doen– er helemaal geen moeheid wordt gevoeld terwijl het lichaam wel degelijk overbelast wordt.
Altijd “aan” staan
Dit komt door spanning, overspanning, en het “altijd aan staan”. Het gevoel dat je altijd “aan” staat en nooit écht relaxt kan zijn, ook al zit je met een theetje in de tuin of met een kaarsje in bad. Altijd nerveuzig, altijd actief. Zelfs in pauzes en stille momenten nog op je telefoon zitten scrollen en nooit écht helemaal kalm zijn.
Deze spanning, die in het lichaam zit en niet psychisch is, is onderdeel van de “vechten of vluchten” reactie van het zenuwstelsel. Het zorgt voor de aanmaak van stresshormonen en die onderdrukken gevoelens van vermoeidheid. Immers, als je écht moet vechten of vluchten mag het lichaam niet in slaap vallen.
Wanneer je overbelast bent en / of inmiddels helemaal uitgeput bent, kan deze stressreactie van het lichaam “aan” blijven staan. Het ontspannen lukt dan helemaal niet meer en er ontstaat geen rustige, herstellende stand meer. Zelfs de slaap wordt onrustig, uitrusten helpt niet meer, de stressconditie wordt langzaam chronisch.
Ik was eerst moe maar nu gaat het wel weer
In de opbouw naar burn-out ervaren veel mensen dat er aanvankelijk wel een bepaalde moeheid wordt gevoeld, maar dat het na enkele weken opeens weg lijkt te zijn. Er is opeens weer energie en de uitputting wordt niet meer opgemerkt.
Dit is het moment waarop het lichaam doorschiet en blijft steken in de stress-stand. Dit is het moment waarop de burn-out op het punt staat van ontploffen. Maar je merkt er niets van en voelt je eigenlijk wel goed.
De extra hoeveelheid stresshormonen en alertheid van het lichaam geven een energiek gevoel. Dit is een tegenstrijdigheid, want in werkelijkheid is het lichaam totaal uitgeput en is door langdurige roofbouw tot bijna niets meer in staat. Maar in plaats van naar de huisarts te gaan, gaat men harder werken, meer gezellige dingen doen, langer op de telefoon scrollen (ook in bed) en het voelt allemaal best goed.
Dit gevoel van “ik was eerst moet maar nu gaat het wel weer” is een belangrijke rode vlag waaraan je kan zien dat een burn-out onderweg is. Maar helaas heb je dat niet door wat het voelt zo lekker.
Het lichaam dat in een overspannen toestand is geraakt, blijft er nu in zitten en kalmeert niet meer. Eigenlijk kan je er ook niet zo veel meer aan doen, want je hebt niet in de gaten dat het gebeurt. En zo komt burn-out vaak als een totale verrassing. Het ging toch zo lekker, vooral de laatste weken? Hoe kan ik nou opeens zo kapot zijn?
Het kan dus zomaar gebeuren dat je na een lange periode van flinke overbelasting wat moeheid merkt, die opeens zonder aanleiding verdwijnt. Dit in tegenstelling tot andere mensen die steeds vermoeider en vermoeider worden en op het laatst bijna omvallen van de uitputting.
Neem actie, ook al voel je je niet moe
In beide gevallen moeten maatregelen worden genomen om een burn-out te voorkomen. Wie moe is doet dat meestal wel, maar wie zich energiek voelt vanwege de stressreactie van het lichaam zal doorgaan met zichzelf te belasten.
Als je langdurig hard hebt gewerkt of gestudeerd met daarbij de nodige stress, maar ook sociale verplichtingen, (mantel-)zorg of andere activiteiten, moet je rust nemen en slapen. Óók als je je niet moe voelt.
Wanneer de burn-out toeslaat verwachten veel mensen een uitgeput gevoel of in elk geval een flinke vermoeidheid. Ook arbo-artsen, werkgevers, het UWV en verzekeringsartsen verwachten dit. Maar het kan zomaar zijn dat je helemaal niet moe bent omdat het lichaam in een chronische stress-conditie terecht is gekomen.
Burn-out patiënten kunnen letterlijk jarenlang gespannen zijn zonder moeheid te voelen. “Strak staan van de adrenaline” wordt dit wel eens genoemd, alhoewel het niet alleen door adrenaline komt. Hierdoor kunnen zij veel te snel weer aan het werk gaan of denken dat ze hersteld zijn zonder dat de uitputting is behandeld of opgelost.
Overspanning onderdrukt moeheid, en daarvan moet je je bewust zijn. Neem rust en slaap na elke inspanning, ook al lijkt het alsof je niet moe bent.