Als belangrijkste oorzaken voor burn-out worden altijd dezelfde twee dingen genoemd: werkomgeving en persoonlijkheid. Met werkomgeving wordt bedoeld: hoge werkdruk, niet gewaardeerd worden, weinig variatie, emotioneel of fysiek belastend werk, altijd bereikbaar moeten zijn, e.d.
Bij persoonlijkheid komt het neer op perfectionisme, iedereen willen pleasen, geen “nee” durven zeggen, onzeker zijn, niet voor de eigen behoeftes opkomen, routinematig doorgaan en niet nadenken over wat je échte behoeften zijn. Daarnaast kan overbelasting ontstaan door stress in privésituaties; ruzie, geldproblemen, mantelzorg, gezinsproblemen, echtscheidingen, overlijden van naasten, en andere vormen van trauma.
De “schuld” van burn-out wordt dus vrijwel altijd neergelegd bij de persoon zelf of bij het werk dat deze persoon doet.
Maar één belangrijke andere factor wordt helaas nooit genoemd: de druk van de maatschappij waarin wij leven. Burn-out ontstaat niet alleen maar omdat je baas een drammer is of omdat jijzelf onzeker bent. Het ontstaat omdat onze hele maatschappij er op is ingericht.
Je moet gewoon hard werken
Het is vaak prima op te merken wanneer werkdruk te hoog is of wanneer iemand perfectionistisch is. Het is ook duidelijk wanneer er zich stressvolle zaken afspelen in het privéleven. Daar kan men bij stil staan en er iets aan doen.
Maar de normen en waarden die ons zijn aangeleerd en de maatschappelijke druk waaronder wij leven, daar staan we niet zo erg bij stil en het is ook moeilijk om er aan te ontsnappen. We doen op een automatische piloot waarvan we denken dat het het juiste is. Net zolang tot we er bij neervallen.
Neem onze houding jegens werken: je MOET werken. En nog fulltime ook. Doe je dat niet dan ben je “lui” of op een andere manier minderwaardig.
- “Je moet niet zo zeuren dat je geen tijd hebt voor hobby of vrienden. Wij werken toch ook allemaal?”
- “Werken is het belangrijkste in het leven.”
- “Zestig uur per week werken is normaal bij ons.”
- “In dit bedrijf doen we niet aan papadagen. Diegenen die 4 dagen werken worden uitgelachen.”
- “Geen negen tot vijf mentaliteit.“
- “Als je niet genoeg verdient dan kan je in het weekend toch nog wat erbij doen?”
- “Ga je nu al naar huis? Ambtenaar!”
- “Part-timers moeten meer uren gaan maken om de economie te helpen.”
Dit soort teksten zijn helaas niets minder dan kapitalistische indoctrinatie. Waarom zou het hele leven in het teken moeten staan van werken? Waarom vinden we dit normaal? Waarom wordt ons dit aangeleerd, van kleins af aan?
“Je móet wel naar school,” vertellen we aan onze kinderen. Naar school gaan is zelfs wettelijk verplicht. Dat is prachtig. Maar wat leer je daar dan? Kritisch leren denken en filosoferen? Hoe onze psyche werkt? Hoe je een goed mens kan zijn? Wat een gezond leven is, met rust en balans?
Welnee, je moet naar school omdat je “later anders geen werk kan krijgen”. Want werk krijgen is het belangrijkste in het leven. Zo wordt ons allen al meer dan een eeuw lang aangepraat dat werken de enige en beste optie is omdat we anders in de goot terecht komen.
Op school worden we klaargestoomd om slaafs taken uit te voeren. Want dat moet je later bij je baas ook doen. Wees op tijd, houd je aan de regels, doe wat van hogerhand wordt opgelegd.
Leerstof en vakkenpakketten zijn uitsluitend afgestemd op de “kansen op de arbeidsmarkt” in plaats van op een gezond en goed leven als mens. Opleidingen zijn uitsluitend gericht op prestaties.
Studenten moeten inmiddels zoveel presteren dat het normale leven en de gezondheid daaronder gaan lijden. Ook scholieren kunnen langzaamaan de druk niet meer aan en gaan massaal aan de energydrinks om de moeheid te lijf te gaan. Burn-out komt steeds op lagere leeftijd voor. Dat is géén modeverschijnsel maar een gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen: de druk gaat steeds verder omhoog en de beloningen gaan omlaag.
Attitude
Deze Calvinistische “hard werken móet” attitude wordt er op religieuze wijze ingedramd door het inboezemen van angst. En we praten elkaar allemaal na. En dat is dus waarom je maar niets zegt als je alweer geen vrij kan krijgen. Als je weer overuren moet maken. Als je ’s avonds weer je mailtjes zit te doen. Als je te veel onder druk staat. Als je geen tijd heb voor je kinderen of hobby’s of in het gras liggen. Dat is waarom je altijd maar doorgaat. Dat is waarom je steeds “het moet nou eenmaal” zegt als je eigenlijk helemaal geen zin hebt en maar weer doorgaat met de dagelijkse race.
Arbeids-ethos, ofwel het gevoel dat je offers moet maken voor je werk of je werkgever en dat hard werken een deugd is, is slechts kapitalistische waarheid. Natuurlijk bestaan er mensen die zich goed voelen bij hard werken, maar er zijn er ook velen die dat gevoel helemaal niet hebben. Er zijn ook mensen die lijden onder werk en er lichamelijk en/of geestelijk kapot van gaan. Dat zijn niet alleen de kinderen in kledingfabrieken in arme landen; dat zijn gewone mensen zoals jij en ik.
We gaan pas chillen, genieten en niks doen als we het “verdiend hebben”. Te laat dus. Dit terwijl ons lichaam het hard nodig heeft om met voortdurende regelmaat te chillen, te genieten en niks te doen. Óók wanneer je in de periode ervoor helemaal niets nuttigs gedaan hebt. Als je rust, ontspanning en slaap niet nèt zo belangrijk maakt als werken dan verschijnen er vanzelf gezondheidsproblemen.
Gezondheid
En dus krijgen eindeloze hoeveelheden mensen angstaanvallen, maag- en darmproblemen, hartkloppingen, gezwollen enkels, spierschokken, duizelingen, uitputtingsverschijnselen en andere ellende als ze even pauzeren of op vakantie gaan. De dokter zegt dat er niets aan de hand is dus gaan we maar door. “Het zal wel overgaan”. Maar de crash komt eraan en de crash komt hard. Het is een kwestie van afwachten, maar hij komt écht. Burn-out is inmiddels de meest voorkomende oorzaak van arbeidsongeschiktheid in het bedrijfsleven.
Maar we gaan gewoon door. We rammen er doorheen. “Ja, het was even druk maar nu gaat het wel weer”. Want niemand heeft ons ooit geleerd dat werken simpelweg een aanslag is op de gezondheid. “Ja het moet wel hè, want het is voor mijn werk”. Want niemand vertelt ons dat genoeg rust, slaap en ontspanning belangrijker zijn om te overleven dan werken. “Ja ik heb een eigen bedrijf dus ik kan niet anders”. En we zijn bang om minder geld te hebben… dus doorgaan is de enige optie.
Niemand zegt wat
En niemand die zegt:“luister eens even, je moet ook goed op de hoogte zijn van hoe je op de juiste wijze rust, slaap en ontspanning in je leven kan integreren.” Niemand die zegt:“waarom werkt ons systeem alleen maar als mensen zichzelf voortdurend opofferen?” Nee, er worden antidepressiva uitgedeeld en men gaat over tot de orde van de dag: het roepen dat er juist méér gewerkt moet worden om de economisch-maatschappelijke problemen op te lossen.
Leg de schuld dus niet bij jezelf neer zodra de crash arriveert. Het ligt niet alleen maar aan je persoonlijkheid en de baan die je hebt genomen. De maatschappij én de politiek hebben hier een grote rol in. Zij zullen moeten inzien dat dit iets is dat wij met zijn allen veroorzaken, beginnende bij de lessen op de kleuterschool.